Introducción
La verificación de la polinización de las orquídeas es relativamente más fácil de observar que en otras familias botánicas, debido al hecho de que el polen no está suelto en granos -como sucede en la gran mayoría de plantas- sino agregado en polinarios macroscópicos fáciles de visualizar. Como en la mayor parte de las orquídeas el polen sale en su totalidad, es relativamente fácil observar si la especie ha sido donadora de polinarios o no (Darwin, 1862).
Ya estudiamos los polinizadores potenciales y los visitantes florales de Cypripedium calceolus (Lara Ruiz, 2011b), Dactylorhiza spp. (Lara Ruiz, 2010b), Epipactis (Lara Ruiz, 2011a) y Ophrys (Lara Ruiz, 2010a).
Metodología
La siguiente lista se ha confeccionado con las observaciones de campo del autor, recogidas durante 10 años.
Resultados
Lista de taxones
Aceras anthropophorum (L.) W.T. Aiton
Polinizadores potenciales:
Coleoptera: Cantharis rustica (Cantharidae), Cidnopus pilosus (Elateridae), Oedemera nobilis (Oedemeridae).
Visitantes florales:
Hymenoptera: Bombus terrestris (Apidae), Xylocopa violacea (Anthophoridae).
Anacamptis pyramidalis (L.) Rich
Polinizadores potenciales:
Lepidoptera: Thymelicus sylvestris (Hesperiidae); Argynnis adippe, A. aglaja, Euphrydryas aurinia, Maniola jurtina, Melanargia galathea, Melitaea athalia (Nymphalidae); Pieris brassicae (Pieridae); Zygaena exulans, Z. filipendulae, Z. ignifera, Z. rhadamanthus, Z. trifolii (Zygaenidae).
Visitantes florales:
Diptera: Sicus ferrugineus (Conopidae), Empis tessellata (Empididae), Volucella bombylans (Syrphidae).
Hymenoptera: Dasypoda hirtipes (Melittidae), Bombus terrestris (Apidae), Xylocopa violacea (Anthophoridae).
Barlia robertiana (Loisel.) Greuter
Polinizadores potenciales:
Hymenoptera: Apis mellifera, Bombus lapidarius, B. pascuorum, B. pratorum, B. terrestris (Apidae).
Visitantes florales:
Lepidoptera: Hypena obsitalis, H. lividalis (Noctuidae).
Cephalanthera damasonium (Mill.) Druce
Autógama.
Visitantes florales:
Diptera: Chyliza vittata (Psilidae).
Lepidoptera: Lobesia artemisiana (Tortricidae).
Cephalanthera longifolia (L.) Fritsch
Polinizadores potenciales:
Hymenoptera: Dufourea halictula, Lasioglossum leucozonium (Halictidae); Chelostoma campanularum (Megachilidae).
Cephalanthera rubra (L.) Rich.
Polinizadores potenciales:
Hymenoptera: Dufourea longiglossa, Lasioglossum leucozonium (Halictidae); Chelostoma campanularum (Megachilidae).
Coeloglossum viride (L.) Hartm.
Polinizadores potenciales:
Coleoptera: Cantharis rustica (Cantharidae), Cidnopus pilosus (Elateridae).
Corallorhiza trifida Chatel.
Autógama.
Visitantes florales:
Diptera: Empis tessellata (Empididae), Scatophaga stercoraria (Scatophagidae), Syrphus cinctellus (Syrphidae).
Dactylorhiza fuchsii (Druce) Soó
Polinizadores potenciales:
Hymenoptera: Nomada sexfasciata (Anthophoridae); Apis mellifera, Bombus agrorum, B. confusus, B. distinguendus, B. hortorum, B. lapidarius, B. muscorum, B. pascuorum, B. pratorum, B. terrestris, Eucera longicornis (Apidae); Lasioglossum leucozonium (Halictidae); Osmia bicolor (Megachilidae).
Visitantes florales:
Coleoptera: Cantharis rustica (Cantharidae), Rusticoclytus rusticus (Cerambycidae), Cidnopus pilosus (Elateridae), Oedemera atrata (Oedemeridae).
Dactylorhiza maculata (L.) Soó subsp. maculata
Polinizadores potenciales:
Hymenoptera: Apis mellifera, Bombus confusus, B. hortorum, B. lapidarius, B. muscorum, B. pascuorum, B. pratorum, B. terrestris (Apidae); Lasioglossum leucozonium (Halictidae); Osmia bicolor, O. bicornis (Megachilidae).
Visitantes florales:
Lepidoptera: Ceratocephalus palaemon, Ochlodes venatus, Thymelicus sylvestris (Hesperiidae); Euphydryas aurinia (Lycaenidae); Aglais urticae, Boloria selene, Cynthia cardui, Melanargia galathea, Melitaea athalia, Pieris brassicae (Pieridae); Zygaena trifolii (Zygaenidae).
Diptera: Empis livida (Empididae); Lucilia caesar (Muscidae); Scatophaga stercoraria (Scatophagidae); Eristalis hortorum, E. tenax (Syrphidae).
Coleoptera: Cidnopus pilosus (Elateridae), Oedemera atrata (Oedemeridae).
Epipogium aphyllum (L.) Sw.
Polinizadores potenciales:
Hymenoptera: Apis mellifera, Bombus lapidarius, B. pascuorum, B. pratorum, B. terrestris (Apidae).
Goodyera repens (L.) R. Br.
Polinizadores potenciales:
Hymenoptera: Bombus lapidarius, B. pascuorum, B. pratorum, B. terrestris (Apidae); Lasioglossum leucozonium (Halictidae).
Visitantes florales:
Coleoptera: Eusphalerum kraatzi (Staphylinidae).
Gymnadenia conopsea (L.) R. Br.
Polinizadores potenciales:
Lepidoptera: Heteropterus morpheus, Ochlodes venata, Thymelicus sylvestris (Hesperiidae); Pyrgus malvae (Lycaenidae); Aglais urticae, Melanargia galathea, Melitaea athalia (Nymphalidae); Papilio machaon (Papilionidae); Aporia crataegi, Pieris napi, P. rapae (Pieridae); Cucullia calendulae, C. chamomillae, C. gnaphalii, C. santolinae (Noctuidae); Macroglossum stellatarum (Sphingidae); Zygaena exulans, Z. filipendulae, Z. ignifera, Z. rhadamanthus, Z. trifolii (Zygaenidae).
Visitantes florales:
Thysanoptera: Thrips vulgatissimus (Thripidae).
Gymnadenia odoratissima (L.) Rich.
Polinizadores potenciales:
Lepidoptera: Gonepteryx rhamni (Pieridae); Cucullia calendulae, C. chamomillae, C. gnaphalii, C. santolinae (Noctuidae); Macroglossum stellatarum (Sphingidae); Zygaena exulans, Z. filipendulae, Z. ignifera, Z. rhadamanthus, Z. trifolii (Zygaenidae).
Visitantes florales:
Thysanoptera: Thrips vulgatissimus (Thripidae).
Himantoglossum hircinum (L.) Spreng.
Polinizadores potenciales:
Hymenoptera: Andrena nigroaenea, A. tibialis (Andrenidae).
Visitantes florales:
Hymenoptera: Xylocopa iris, X. valga, X. violacea (Anthophoridae).
Lepidoptera: Cucullia calendulae, C. chamomillae, C. gnaphalii, C. santolinae, (Noctuidae).
Limodorum abortivum L. subsp. abortivum
Polinizadores potenciales:
Hymenoptera: Anthophora plumipes (Anthophoridae), Anthidium manicatum (Megachilidae).
Visitantes florales:
Hymenoptera: Bombus pascuroum, B. terrestris (Apidae).
Diptera: Chyliza vittata (Psilidae).
Lepidoptera: Lobesia artemisiana (Tortricidae).
Listera cordata (L.) R. Br.
Polinizadores potenciales:
Diptera: Empis tessellata (Empididae).
Coleoptera: Orsodacne cerasi (Orsodacnidae).
Listera ovata (L.) R. Br.
Polinizadores potenciales:
Hymenoptera: Apis mellifera (Apidae).
Coleoptera: Cantharis atrata, C. rustica (Cantharidae); Rusticoclytus rusticus, Pseudovadonia livida (Cerambycidae); Agriotes lineatus, Cidnopus pilosus (Elateridae); Oedemera nobilis (Oedemeridae); Orsodacne cerasi (Orsodacnidae).
Lepidoptera: Cerastis faceta, C. rubricosa (Noctuidae).
Neotinea maculata (Desf.) Stearn
Autógama.
Visitantes florales:
Coleoptera: Malachius bipustulatus (Malachiidae).
Neottia nidus-avis (L.) Rich.
Visitantes florales:
Lepidoptera: Eupithecia abbreviata, E. centaureata, E. subfuscata (Geometridae); Lobesia indusiana (Tortricidae).
Diptera: Chyliza vittata (Psilidae).
Nigritella nigra (L.) Rchb. f. subsp. iberica Teppner & Klein
Polinizadores potenciales:
Lepidoptera: Zygaena exulans, Z. filipendulae, Z. ignifera, Z. loti, Z. rhadamanthus, Z. trifolii (Zygaenidae).
Orchis cazorlensis Lacaita
Polinizadores potenciales:
Hymenoptera: Apis mellifera, Bombus lapidarius, B. pascuorum, B. pratorum, B. ruderatus, B. terrestris (Apidae).
Visitantes florales:
Hymenoptera: Xylocopa violacea (Anthophoridae); Bombus maxillosus, B. sylvestris, B. vestalis (Apidae).
Orchis collina Bank & Sol. in Russell
Polinizadores potenciales:
Hymenoptera: Xylocopa violacea (Anthophoridae); Apis mellifera, Bombus lapidarius, B. pascuorum, B. pratorum, B. terrestris (Apidae).
Visitantes florales:
Hymenoptera: Xylocopa violacea (Anthophoridae).
Orchis coriophora L. subsp. coriophora
Polinizadores potenciales:
Hymenoptera: Xylocopa violacea (Anthophoridae); Apis mellifera, Bombus lapidarius, B. pascuorum, B. pratorum, B. terrestris (Apidae).
Visitantes florales:
Hymenoptera: Xylocopa iris, X. valga (Anthophoridae).
Orchis coriophora L. subsp. fragans (Pollini) K. Richt.
Polinizadores potenciales:
Hymenoptera: Xylocopa violacea (Anthophoridae); Apis mellifera, Bombus lapidarius, B. pascuorum, B. pratorum, B. terrestris (Apidae).
Coleoptera: Oedemera nobilis (Oedemeridae).
Diptera: Tachina magnicornis (Tachinidae).
Orchis coriophora L. subsp. martrinii (Timb.-Lagr.) Nym.
Polinizadores potenciales:
Hymenoptera: Xylocopa violacea (Anthophoridae); Apis mellifera, Bombus lapidarius, B. pascuorum, B. pratorum, B. terrestris (Apidae).
Coleoptera: Oedemera nobilis (Oedemeridae).
Diptera: Tachina magnicornis (Tachinidae).
Orchis italica Poir.
Polinizadores potenciales:
Hymenoptera: Bombus humilis, B. lapidarius, B. pascuorum, B. pratorum, B. terrestris, Eucera nigrescens (Apidae); Osmia bicolor, O. bicornis (Megachilidae).
Orchis lactea Poir.
Polinizadores potenciales:
Hymenoptera: Apis mellifera, Bombus hortorum, B. muscorum (Apidae); Halictus patellatus (Halictidae), Osmia bicornis (Megachilidae).
Orchis langei K. Rich.
Polinizadores potenciales:
Hymenoptera: Apis mellifera, Bombus confusus, B. lapidarius, B. hortorum, B. muscorum, B. pascuorum, B. pratorum, B. terrestris, Eucera longicornis, E. nigrilabris (Apidae); Osmia bicolor, O. bicornis (Megachilidae).
Lepidoptera: Ceratocephalus palaemon (Hesperiidae); Anthocharis cardamines, Polyommatus icarus (Lycaenidae); Boloria euphrosyne (Nymphalidae); Gonepteryx rhamni, Leptidea sinapis, Pieris brassicae, P. napi (Pieridae).
Diptera: Tachina magnicornis (Tachinidae).
Orchis laxiflora Lam.
Polinizadores potenciales:
Hymenoptera: Apis mellifera, Bombus lapidarius, B. pascuorum, B. pratorum, B. terrestris, Eucera nigrescens (Apidae); Osmia bicolor, O. bicornis (Megachilidae).
Orchis longicornu Poir.
Polinizadores potenciales:
Hymenoptera: Apis mellifera, Bombus lapidarius, B. pascuorum, B. pratorum, B. terrestris, Eucera longicornis, E. nigrilabris (Apidae); Osmia bicolor, O. bicornis (Megachilidae).
Lepidoptera: Ceratocephalus palaemon (Hesperiidae); Anthocharis cardamines, Polyommatus icarus (Lycaenidae); Boloria euphrosyne (Nymphalidae); Gonepteryx rhamni, Pieris brassicae, P. napi (Pieridae).
Orchis mascula (L.) L. subsp. mascula
Polinizadores potenciales:
Hymenoptera: Apis mellifera, Bombus campestris, B. confusus, B. hortorum, B. lapidarius, B. muscorum, B. pascuorum, B. pratorum, B. terrestris, Eucera longicornis, E. nigrilabris (Apidae); Osmia bicolor, O. bicornis (Megachilidae).
Lepidoptera: Ceratocephalus palaemon (Hesperiidae); Anthocharis cardamines, Polyommatus icarus (Lycaenidae); Boloria euphrosyne (Nymphalidae); Colias hyale, Gonepteryx rhamni, Leptidea sinapis, Pieris brassicae, P. napi (Pieridae).
Diptera: Tachina magnicornis (Tachinidae).
Visitantes florales:
Coleoptera: Cetonia aurata (Cetoniidae).
Orchis mascula (L.) L. subsp. olbiensis
Polinizadores potenciales:
Hymenoptera: Apis mellifera, Bombus confusus, B. lapidarius, B. hortorum, B. muscorum, B. pascuorum, B. pratorum, B. terrestris, Eucera longicornis, E. nigrilabris (Apidae); Osmia bicolor, O. bicornis, O. niveata (Megachilidae).
Lepidoptera: Ceratocephalus palaemon (Hesperiidae); Anthocharis cardamines, Polyommatus icarus (Lycaenidae); Boloria euphrosyne (Nymphalidae); Colias hyale, Gonepteryx rhamni, Leptidea sinapis, Pieris brassicae, P. napi (Pieridae).
Diptera: Tachina magnicornis (Tachinidae).
Orchis mascula (L.) L. subsp. tenera
Polinizadores potenciales:
Hymenoptera: Apis mellifera, Bombus lapidarius, B. pascuorum, B. pratorum, B. terrestris, Eucera longicornis, E. nigrilabris (Apidae); Osmia bicornis (Megachilidae).
Lepidoptera: Ceratocephalus palaemon (Hesperiidae); Anthocharis cardamines, Polyommatus icarus (Lycaenidae); Boloria euphrosyne (Nymphalidae); Colias hyale, Gonepteryx rhamni, Leptidea sinapis, Pieris brassicae, P. napi (Pieridae).
Diptera: Tachina magnicornis (Tachinidae).
Orchis militaris L.
Polinizadores potenciales:
Hymenoptera: Apis mellifera, Bombus lapidarius, B. pascuorum, B. pratorum, B. terrestris, Eucera nigrescens (Apidae).
Visitantes florales:
Hymenoptera: Osmia niveata (Megachilidae).
Lepidoptera: Ceratocephalus palaemon (Hesperiidae); Anthocharis cardamines, Polyommatus icarus (Lycaenidae); Boloria euphrosyne (Nymphalidae); Colias hyale, Gonepteryx rhamni, Leptidea sinapis, Pieris brassicae, P. napi (Pieridae).
Orchis morio L. subsp. champagneuxii (Barnéaud) E.G. Camus & A. Camus
Polinizadores potenciales:
Hymenoptera: Apis mellifera, Bombus confusus, B. hortorum, B. lapidarius, B. pascuorum, B. pratorum, B. sylvarum, B. terrestris, Eucera longicornis, E. nigrilabris (Apidae); Osmia bicolor, O. bicornis (Megachilidae).
Lepidoptera: Ceratocephalus palaemon (Hesperiidae); Anthocharis cardamines, Polyommatus icarus (Lycaenidae); Boloria euphrosyne (Nymphalidae); Colias hyale, Gonepteryx rhamni, Leptidea sinapis, Pieris brassicae, P. napi (Pieridae).
Orchis morio L. subsp. morio
Polinizadores potenciales:
Hymenoptera: Apis mellifera, Bombus agrorum, B. lapidarius, B. pascuorum, B. pratorum, B. terrestris, Eucera longicornis, E. nigrilabris (Apidae).
Orchis pallens L.
Polinizadores potenciales:
Hymenoptera: Apis mellifera, Bombus confusus, B. distinguendus, B. hortorum, B. lapidarius, B. muscorum, B. pascuorum, B. pratorum, B. terrestris (Apidae).
Orchis palustris Jacq. subsp. palustris
Polinizadores potenciales:
Hymenoptera: Apis mellifera, Bombus agrorum, B. lapidarius, B. pascuorum, B. pratorum, B. terrestris, Eucera longicornis, E. nigrilabris (Apidae).
Orchis papilionacea L. subsp. grandiflora (Boiss.) H. Baumann
Polinizadores potenciales:
Hymenoptera: Apis mellifera, Bombus lapidarius, B. pascuorum, B. pratorum, B. terrestris, Eucera nigrescens (Apidae).
Lepidoptera: Ceratocephalus palaemon (Hesperiidae); Anthocharis cardamines, Polyommatus icarus (Lycaenidae); Boloria euphrosyne (Nymphalidae); Colias hyale, Gonepteryx rhamni, Leptidea sinapis, Pieris brassicae, P. napi (Pieridae).
Orchis provincialis Balbis ex DC.
Polinizadores potenciales:
Hymenoptera: Apis mellifera, Bombus campestris, B. confusus, B. hortorum, B. lapidarius, B. muscorum, B. pascuorum, B. pratorum, B. sylvarum, B. terrestris (Apidae).
Orchis purpurea Huds. subsp. purpurea
Polinizadores potenciales:
Hymenoptera: Apis mellifera, Bombus lapidarius, B. pascuorum, B. pratorum, B. terrestris (Apidae).
Coleoptera: Cantharis rustica (Cantharidae).
Visitantes florales:
Lepidoptera: Boloria dia (Nymphalidae), Leptidea sinapis (Pieridae).
Orchis simia Lam. subsp. simia
Polinizadores potenciales:
Lepidoptera: Hemaris fuciformis (Sphingidae).
Coleoptera: Pseudovadonia livida (Cerambycidae).
Diptera: Tachina magnicornis (Tachinidae).
Orchis tridentata Scop.
Polinizadores potenciales:
Hymenoptera: Apis mellifera, Bombus hortorum (Apidae); Halictus patellatus (Halictidae), Osmia bicornis, O. niveata (Megachilidae).
Orchis ustulata L.
Polinizadores potenciales:
Hymenoptera: Apis mellifera, Bombus lapidarius, B. pascuorum, B. pratorum, B. terrestris (Apidae).
Visitantes florales:
Coleoptera: Pseudovadonia livida (Cerambycidae).
Diptera: Tachina magnicornis (Tachinidae).
Platanthera bifolia (L.) Rich. subsp. bifolia
Polinizadores potenciales:
Lepidoptera: Autographa gamma (Noctuidae); Macroglossum stellatarum (Sphingidae); Eupithecia abbreviata, E. centaureata, E. subfuscata (Geometridae); Lobesia indusiana (Tortricidae), Crambus spp. (Crambidae).
Platanthera clorantha (Custer) Rchb.
Polinizadores potenciales:
Lepidoptera: Autographa gamma (Noctuidae); Macroglossum stellatarum (Sphingidae); Eupithecia abbreviata, E. centaureata, E. subfuscata (Geometridae); Lobesia indusiana (Tortricidae); Crambus spp. (Crambidae).
Pseudorchis albida (L.) A. Löve & D. Löve
Polinizadores potenciales:
Lepidoptera: Macroglossum stellatarum (Sphingidae), Zygaena exulans, Z. filipendulae, Z. trifolii (Zygaenidae).
Serapias cordigera L.
Visitantes florales:
Coleoptera: Cetonia aurata (Cetoniidae).
Serapias lingua L. subsp. lingua
Polinizadores potenciales:
Hymenoptera: Ceratina cucurbitina (Apidae).
Spiranthes autumnalis Rich.
Polinizadores potenciales:
Hymenoptera: Apis mellifera, Bombus lapidarius, B. pascuorum, B. pratorum, B. terrestris (Apidae); Lasioglossum leucozonium (Halictidae).
Visitantes florales:
Coleoptera: Melighetes aeneus (Nitidulidae).
Spiranthes aestivalis (Poir.) Rich.
Polinizadores potenciales:
Hymenoptera: Apis mellifera, Bombus lapidarius, B. pascuorum, B. pratorum, B. terrestris (Apidae).
Visitantes florales:
Hymenoptera: Halictus tumulorum (Halictidae).