Foto  
Micobotánica-Jaén
La primera revista digital de Micología y Botánica en castellano. ISSN 1886-8541
Micobotánica-Jaén no se hace responsable de los artículos publicados en esta revista, ni se identifica necesariamente con los mismos. Los autores son únicos responsables del copyright del contenido de sus artículos.
 
AÑO XI Nº 1 / ENERO - MARZO 2016
Polinizadores potenciales y visitantes florales de Ericaceae ibéricas
por J. Lara Ruiz
Micobotánica-Jaén AÑO XI Nº 1 (2016) ISSN 1886-8541
 
Resumen. LARA RUIZ, J. (2016). Polinizadores potenciales y visitantes florales de Ericaceae ibéricas.
Se presenta un listado de los polinizadores potenciales de las Ericaceae ibéricas. Las Ericaceae están polinizadas preferentemente por los apoideos de lengua larga.
Palabras clave: Ericaceae, polinizadores potenciales, península ibérica.
Summary. LARA RUIZ, J. (2016). Potential pollinators of Ericaceae in the Iberian Peninsula.
A checklist of the potential pollinators of Ericaceae of the Iberian Peninsula is presented.
Key words: Malvaceae, potential pollinators, Iberian Peninsula.
 

Introducción

Las Ericaceae están adaptadas a la polinización por abejas (Knuth & Müller, 1908).

Material y Métodos

Observaciones de campo realizadas durante 10 años (2000-2009). Para cada especie se dan los siguientes datos: período de floración (los meses se indican en números romanos), recursos (N = néctar, P = polen), ecología, biotopo (datos fitosociológicos), distribución altitudinal y biogeográfica, indicación de sus principales polinizadores y lista de insectos visitantes: P = polinizadores potenciales, V = visitantes, PC = polinizador confirmado).

Resultados

Lista de especies

Arbutus unedo L.
(XI-I, N-P, encinares, madroñales, Quercion ilicis, 0-800 m, por casi toda la península, muy visitada por la abeja común y los abejorros).
PC: Abejas: Apis mellifera, Bombus terrestris. P: Abejas: Bombus hortorum, B. lucorum, B. magnus, B. pascuorum, B. pratorum, B.ruderatus, Xylocopa iris, X. valga, X. violacea. V: Mariposas: Callophrys avis, Charaxes jasius, Gonepteryx cleopatra, G. rhamni.

Arctostaphylos uva-ursi (L.) Spreng.
(III-VII, N, matorrales, 800-2500 m, mitad oriental de la península, discretamente visitada por la abeja común y los abejorros).
P: Abejas: Andrena fuscipes, Apis mellifera, Bombus hortorum, B. pascuorum, B. pratorum, B. ruderatus, B. terrestris, Halictus rubicundus, Lasioglossum calceatus, Nomada roberjoetiana, Osmia bicornis, O. uncinata. V: Moscas: Bombyliidae: Anthrax anthrax, A. dentata, Bombylius discolor, B. major, B. minor, Syrphidae: Epishyrphus balteatus, Eristalis arbustorum, E. horticola, E. interruptus, E. intricarius, E. pertinax, E. tenax, Helophilus pendulus, H. trivittatus, Melanostoma mellinum, M. scalare, Myathropa florea, Pipiza festiva, Pipizella annulata, Platycheirus albimanus, P. scutatus, Rhingia campestris, R. rostrata, Scaeva pyrastri, Sphaerophoria interrupta, S. scripta, Syrphus ribesii, Syritta flaviventris, S. pipiens, Volucella bombylans. Mariposas: Aporia crataegi, Colias alfacariensis, Gonepteryx cleopatra, G. rhamni, Hesperia comma, Iphiclides podalirius, Nymphalis antiopa, Polygonia c-album. Polillas: Coleophora arctostaphyli. Tijeretas: Thrips vulgatissimus. Ladrón de néctar: Bombus terrestris.

Calluna vulgaris (L.) Hull
(V-XI, N-P, brezales, Calluno-Genistion, 0-2000 m, casi toda la península, muy visitada por la abeja común, los abejorros y otras abejas oligolécticas).
PC: Abejas: Andrena fuscipes, Apis mellifera, Colletes succinctus. P: Abejas: Andrena argentata, A. dorsata ssp. propinqua, A. flavipes, A. nigriceps, A. simillima, A. tarsata, A. thoracica, Anthophora bimaculata, Bombus campestris, B. confusus, B. hortorum, B. humilis, B. hypnorum, B. jonellus, B. lapidarius, B. lucorum, B. magnus, B. monticola, B. muscorum, B. pascuorum, B. pratorum, B. ruderarius, B. rupestris, B. sicheli, B. soroeensis, B. subterraneus, B. sylvarum, B. terrestris, B. vestalis, B. wurflenii, Colletes hederae, C. marginatus, Epeolus cruciger, Dufourea minuta, Halictus confusus, H. rubicundus, Lasioglossum calceatum, L. cupromicans, L. leucozonium, L. prasinum, Nomada roberjeotiana, Sphecodes ephippius, S. gibbus, Trachysa byssina. V: Avispas: Athalia lugens, Cerceris arenaria, Mellinus arvensis, Vespula vulgaris. Moscas: Bombyliidae: Systoechus sulphureus, Syrphidae: Cheilosia barbata, C. longula, C. scutellata, C. soror, Chrysotoxum arcuatum, C. bicinctum, C. octomaculatum, Episyrphus balteatus, Eristalinus aeneus, Eristalis arbustorum, E. horticola, E. interruptus, E. intricarius, E. pertinax, E. similis, E. tenax, Eupeodes corollae, Helophilus pendulus, H. trivittatus, Melanostoma mellinum, M. scalare, Pipiza festiva, Platycheirus albimanus, P. manicatus, P. scutatus, Rhingia campestris, R. rostrata, Scaeva pyrastri, Sericomyia silentis, Sphaerophoria interrupta, S. scripta, Syritta pipiens, Syrphus ribesii, S. torvus, Volucella bombylans, V. inanis, V. pellucens, V. zonaria, Xylota segnis; Bradysia confinis, Calliphora erythrocephala, Delia radicum, Dilophus febrilis, Limnophora sp., Lucilia caesar, Pollenia rudis, Sarcophaga sp., Scatophaga stercoraria, Siphona geniculata, Themira minor. Mariposas: Aglais urticae, Aporia crataegi, Boloria napaea, B. pales, B. selene, Celastrina argiolus, Coenonympha arcania, C. pamphilus, Colias alfacariensis, Erebia epiphron, E. euryale, E. meolans, E. oeme, Gonepteryx cleopatra, G. rhamni, Hipparchia fagi, H. fidia, H. semele, Iphiclides podalirius, Lycaena alciphron, L. phlaeas, L. tityrus, Melitaea athalia, Plebejus argus, P. glandon, P. idas, Polyommatus coridon, P. hispana, P. icarus, P. thersites, Thecla betulae, Thymelicus lineola, Vanessa cardui. Polillas: Anarta myrtilli, Autographa gamma, Lasiocampa quercus, L. trifolii, Neofaculta ericetella, Noctua comes, Pleurota bicostella, Saturnia pavonia. Hormigas: Formica fusca. Tijeretas: Thrips vulgatissimus.

Erica arborea L.
(II-VII, N-P, matorrales sobre suelo silíceo, Lavanduletalia stoechadis, 0-2000 m, casi toda la península, muy visitada por la abeja común y los abejorros).
PC: Abejas: Apis mellifera, Bombus magnus, B. monticola, B. pratorum. P: Abejas: Andrena fuscipes, A. nigriceps, A. nitida, Anthophora bimaculata, Bombus campestris, B. hortorum, B. humilis, B. jonellus, B. lapidarius, B. lucorum, B. muscorum, B. pascuorum, B. ruderarius, B. sylvarum, B. terrestris, Ceratina cyanea, Colletes fodiens, Eucera longicornis, Lasioglossum prasinum, Megachile analis, M. circumcincta, M. maritima, Nomada roberjoetiana, Xylocopa iris, X. valga, X. violacea. Avispas: Mellinus arvensis. Moscas: Bombyliidae: Bombylius major, Systoechus sulphureus, Syrphidae: Cheilosia illustrata, C. latifrons, Chrysogaster virescens, Epishyrphus balteatus, Eristalinus aeneus, Eristalis arbustorum, E. horticola, E. interruptus, E. intricarius, E. jugorum, E. pertinax, E. tenax, Eupeodes corollae, Helophilus pendulus, H. trivittatus, Melanostoma mellinum, M. scalare, Pipiza festiva, Platycheirus manicatus, P. scutatus, Rhingia campestris, R. rostrata, Scaeva pyrastri, Sphaerophoria interrupta, S. scripta, Syritta pipiens, Syrphus ribesii, S. torvus, Volucella bombylans, V. inanis. Mariposas: Aporia crataegi, Boloria napaea, B. pales, B. selene, Callophrys rubi, Celastrina argiolus, Coenonympha arcania, C. pamphilus, Colias alfacariensis, Gonepteryx cleopatra, G. rhamni, Hesperia comma, Iphiclides podalirius, Maniola jurtina, Plebejus argus, P. glandon, P. idas, Thecla betulae. Polillas: Anarta myrtilli, Autographa gamma, Zygaena filipendulae. Tijeretas: Thrips vulgatissimus.

Loiseleuria procumbens (L.) Desv.
(VI-VIII, N, matorrales bajos de las cumbres de alta montaña, Loiseleurio-Vaccinion, 2000-2700 m, Pirineos, poco visitada por la abeja común y los abejorros).
P: Abejas: Apis mellifera, Bombus magnus, B. pascuorum, B. pratorum, B. terrestris. V: Moscas: Bombyliidae: Hemipenthes morio, Systoechus sulphureus, Villa hottentotta, Syrphidae: Epishyrphus balteatus, Eristalis arbustorum, E. horticola, E. interruptus, E. intricarius, E. pertinax, E. tenax, Eumerus amoenus, Eupeodes corollae, Helophilus pendulus, H. trivittatus, Melanostoma mellinum, M. scalare, Pipiza festiva, Platycheirus manicatus, P. scutatus, Rhingia campestris, R. rostrata, Scaeva pyrastri, Sphaerophoria interrupta, Syritta pipiens, Syrphus ribesii, Volucella bombylans. Mariposas: Aglais urticae, Boloria napaea, B. pales, Maniola jurtina, Vanessa cardui.

Rhododendron ferrugineum L.
(VI-VIII, N, brezales, pinares de pino negro y abetales, Rhododendro-Vaccinion, 1600-2200 m, Pirineos, muy visitada por la abeja común, los abejorros y la abeja oligoléctica Andrena lapponica).
PC: Abejas: Andrena lapponica, Apis mellifera, B. barbutellus, B. magnus, B. mendax, B. mesomelas, B. monticola, B. pratorum, B. pyrenaeus, B. ruderarius, B. rupestris, B. sicheli, B. terrestris. P: Abejas: Bombus hortorum, B. lucorum, B. mucidus, B. pascuorum, B. soroeensis, B. wurflenii, Xylocopa iris, X. valga, X. violacea. V: Avispas: Dolichovespula media. Moscas: Bombylidae: Anthrax dentata, Bombylius major, Systoechus sulphureus, Syrphidae: Cheilosia mutabilis, C. scutellata, Epishyrphus balteatus, Eristalis arbustorum, E. horticola, E. interruptus, E. intricarius, E. pertinax, E. tenax, Eupeodes corollae, Helophilus pendulus, H. trivittatus, Melanostoma mellinum, M. scalare, Pipiza festiva, Platycheirus manicatus, P. scutatus, Rhingia campestris, R. rostrata, Scaeva pyrastri, Sphaerophoria interrupta, S. scripta, Syritta pipiens, Syrphus ribesii, S. torvus, Volucella bombylans, V. pellucens, Empis livida, Musca vitripennis. Mariposas: Aglais urticae, Aporia crataegi, Boloria napaea, B. pales, Gonepteryx cleopatra, G. rhamni, Iphiclides podalirius. Polillas: Macroglossum stellatarum. Escarabajos: Anthophagus alpinus, Cantharis nigra, Eusphalerum sp., Meligethes aeneus. Hormigas: Formica lemani, F. lugubris.

Vaccinium myrtillus L.
(IV-VI, N-P, brezales, Vaccinio-Piceetalia, 500-2000 m, N y C. peninsulares, muy visitada por la abeja común, los abejorros, la abeja oligoléctica Andrena lapponica y otras abejas silvestres).
PC: Abejas: Andrena lapponica, Apis mellifera, Bombus bohemicus, B. monticola. P: Abejas: Andrena bicolor, A. fucata, A. fuscipes, A. haemorrhoa, A. nigroaenea, A. wilkella, Anthophora plumipes, Apis mellifera, Bombus campestris, B. hortorum, B. humilis, B. jonellus, B. lapidarius, B. magnus, B. maxillosus, B. pascuorum, B. pratorum, B. soroeensis, B. terrestris, B. vestalis, B. wurflenii, Colletes cunicularius, Dasypoda hirtipes, Hylaeus punctatus, Halictus tumulorum, Lasioglossum calceatum, Megachile rotundata, Nomada bifida, N. fulvicornis, N. leucophthalma, N. roberjoetiana, N. succincta, Osmia bicornis, O. inermis, O. uncinata. V: Moscas: Bombylidae: Bombylius major, Systoechus sulphureus, Syrphidae: Cheilosia soror, Chrysotoxum vernale, Epishyrphus balteatus, Eristalis arbustorum, E. horticola, E. interruptus, E. intricarius, E. pertinax, E. tenax, Eupeodes corollae, Helophilus pendulus, H. trivittatus, Melanostoma mellinum, M. scalare, Pipiza festiva, Platycheirus manicatus, P. scutatus, Rhingia campestris, R. rostrata, Scaeva pyrastri, Sphaerophoria interrupta, S. scripta, Syritta pipiens, Syrphus ribesii, S. torvus, Volucella bombylans, V. zonaria, Laphria flava, Physocephala rufipes. Mariposas: Aporia crataegi, Boloria eunomia, B. euphrosyne, B. napaea, B. pales, Callophrys rubi, Celastrina argiolus, Coenonympha arcania, Colias alfacariensis, Gonepteryx cleopatra, G. rhamni, Iphiclides podalirius. Polillas: Macroglossum stellatarum. Escarabajos: Ancylis myrtillana, Meligethes aeneus. Hormigas: Formica fusca.

Vaccinium uliginosum L. subsp. microphillum (Lange) Tolm
(VII-VIII, N-P, matorrales bajos de ventisqueros, Rhododendro-Vaccinion, 1700-2200 m, N y C. peninsulares, muy visitada por la abeja común, los abejorros, la abeja oligoléctica Andrena lapponica y otras abejas silvestres).
PC: Abejas: Andrena lapponica, Apis mellifera, Bombus monticola. P: Abejas: Andrena bicolor, A. fucata, A. fuscipes, A. haemorrhoa, A. nigroaenea, A. wilkella, Anthophora plumipes, Apis mellifera, Bombus campestris, B. hortorum, B. humilis, B. jonellus, B. lapidarius, B. magnus, B. maxillosus, B. pascuorum, B. pratorum, B. soroeensis, B. sicheli, B. terrestris, B. vestalis, B. wurflenii, Colletes cunicularius, Dasypoda hirtipes, Hylaeus punctatus, Halictus tumulorum, Lasioglossum calceatum, Megachile rotundata, Nomada bifida, N. fulvicornis, N. leucophthalma, N. roberjoetiana, N. succincta, Osmia bicornis, O. inermis, O. uncinata. V: Moscas: Bombyliidae: Bombylius major, Systoechus sulphureus, Syrphidae: Cheilosia longula, Epishyrphus balteatus, Eristalis arbustorum, E. horticola, E. interruptus, E. intricarius, E. pertinax, E. tenax, Eupeodes corollae, Helophilus pendulus, H. trivittatus, Melanostoma mellinum, M. scalare, Pipiza festiva, Platycheirus manicatus, P. scutatus, Rhingia campestris, R. rostrata, Scaeva pyrastri, Sphaerophoria interrupta, S. scripta, Syritta pipiens, Syrphus ribesii, S. torvus, Volucella bombylans, Xylota florum, Laphria flava, Physocephala rufipes. Mariposas: Aporia crataegi, Boloria eunomia, B. euphrosyne, Callophrys rubi, Celastrina argiolus, Coenonympha arcania, Gonepteryx cleopatra, G. rhamni, Iphiclides podalirius. Polillas: Macroglossum stellatarum. Escarabajos: Meligethes viridescens.

Discusión

Arbutus unedo da miel unifloral. Es muy visitada por la abeja de la miel y los abejorros. Arctostaphylos uva-ursi es una discreta fuente nectarífera. Calluna vulgaris da miel unifloral (30 kg/hectárea, según datos de apicultores). Es una fuente importante de néctar y polen de agosto a septiembre. Es muy visitada por la abeja de la miel, los abejorros y las abejas oligolécticas Andrena fuscipes y Colletes succinctus. Erica arborea da miel unifloral (40 kg/ha). Es una importante fuente nectarífera y polinífera para la abeja de la miel. Rhododendron ferrugineum da miel unifloral. Es una importante fuente nectarífera y polinífera, asiduadamente visitada por la abeja de la miel y los abejorros. Vaccinium ssp. dan miel unifloral. Son importantes fuentes nectaríferas y poliníferas muy visitadas por la abeja de la miel, los abejorros y la abeja oligoléctica Andrena lapponica.

 

BIBLIOGRAFÍA

 

KNUTH, P. & H. MÜLLER. (1908). Handbook of flower pollination. Clarendon Press, Oxford.